آیا باید در ایران خودروی برقی بسازیم

چرا کشورهای پیشرو در جهان به سمت استفاده از خودروهای الکتریکی می روند

همانطور که می دانیم بسیاری از کشورهای جهان به خودسازان در خصوص قطع تولید خودروهای درون سوز اولتیماتوم داده اند و آنها وادار به تولید خودروهای الکتریکی کرده اند.در سال‌های اخیر هم‌زمان با پیشرفت فناوری‌های مربوط به خودروهای الکتریکی، سیاست‌های مرتبط با این حوزه در کشورهایی مانند فرانسه، آلمان، هندوستان، هلند، نروژ، اسکاتلند و بریتانیا در راستای توسعه همه‌جانبه استفاده از خودروهای برقی بوده و بر این اساس در کشورهای فوق قانونی به تصویب رسیده است که بر مبنای آن تولید خودروهای دیزلی و بنزینی در فاصله سال‌های 2025 تا 2050 به‌کلی متوقف‌شده و تنها خودروهای مبتنی بر سوخت‌های پاک ساخته خواهند شد.در ادامه این نهضت جهانی، ده ایالت از ایالت‌های کشور آمریکا و کانادا نیز قوانینی مشابه وضع کرده و اخیراً پرجمعیت‌ترین کشور جهان یعنی چین نیز سیاست‌گذاری مشابهی در پیش‌گرفته است.

دلیل این امر هم کاملا واضح است چرا که خودروهای الکتریکی حداقل در شهرها از آلایندگی کمتری برخوردار بوده و میزان تولید دی اکسید کربن تولید شده توسط خودروهای الکتریکی،درون شهر ها صفر است.اما نکته ای که باید به آن توجه داشت خودروهای الکتریکی خودروهای پاکی نیستند و تنها نکته مثبت آنها عدم تولید آلاینده توسط خود خودرو در شهرها است اما برای تولید انرژی مورد نیاز خودروهای الکتریکی آلاینده بسیار بیشتری تولید می شود اما خارج از شهر ها.

با آنکه خودروهای الکتریکی از بنزین استفاده نمی‌کنند اما با برق کار می کنند و در آمریکا و حتی در ایران خودمان، برق عمدتا از سوخت های  فسیلی نظیر نفت ،گاز و زغال سنگ تولید می شود. همانطور که وینود کاسلا، سرمایه گذاری خطرپذیر در زمینه انرژی های پاک همواره گفته است، "خودروهای الکتریکی، خودروهای زغال‌سنگ سوز هستند." پرطرفدارترین خودروی الکتریکی یعنی نیسان لیف، در دوره کار خود ۳۱ تن گاز دی اکسید کربن تولید می کند. این میزان گاز، طی ساخت خودرو، مصرف برق، ترکیب متوسط سوخت در آمریکا و در نهایت در فرایند از رده خارج کردن آن تولید می شود. میزان تولید گاز دی اکسید کربن یک مرسدس بنز سی دی آی در کل مسیر تولید، مصرف سوخت و از رده خارج شدن تنها سه تن بیشتر است. نتایج برای خودرو تسلا که برترین خودرو الکتریکی است مشابه همین است. این خودرو ۴۴ تن گاز دی اکسید کربن تولید می‌کند که تنها ۵ تن کمتر از رقم مربوط به خودروی مشابه یعنی آئودی ای ۷ کواترو است. بنابراین در کل مسیر تولید تا از رده خارج شدن یک خودروی الکتریکی، تنها ۳ تا ۵ تن دی اکسید کربن کمتر تولید می شود. پس تا اینجای کار متوجه شدیم که خودروهای الکتریکی با وضعیت موجود خیلی هم پاک نیستند.

کشورهای پیشرو برای برطرف کردن این مشکل روبه تولید نیروی برق از منابع تجدید پذیر نظیر خورشید و باد آورده اند. برای مثال بر‌اساس آمارهای سال ۲۰۱۷ صد ‌درصد تولید برق در کشور ایسلند از منابع تجدیدپذیر است . در میان ۲۰ کشور بزرگ مصرف‌کننده برق اما برزیل در تولید برق پاک پیشگام است: نزدیک به سه چهارم (۷۴‌درصد) از برق این کشور از منابع تجدیدپذیر تولید می‌شود (در حالی که بر‌اساس آمارهای ژوئن ۲۰۱۸، این سهم به بیش از ۸۸‌درصد افزایش یافته است). همچون برزیل، کانادا با ۶۳‌درصد یکی دیگر از کشورهای شناخته شده در زمینه مصرف پاک برق است.

 نکته بعدی که کشورهای پیشرو رو به تولید خودروهای الکتریکی آورده اند ،برخورداری از  ظرفیت بالای تولید برق و همچنین شکبه پیشرفته توزیع برق می باشد . در این کشورها معمولا میزان تولید برق از مصارف خانگی و صنعتی  اندکی بیشتر بوده و افزوده شدن بار تامین انرژی مورد نیاز خودروهای الکتریکی مشکل چندانی ایجاد نمی کند. اما همین کشورها برای استفاده وسیع از خودروهای الکتریکی نیازمند توسعه سریع نیروگاه برق خود هستند. برای مثال کشوری نظیر انگلیس حدود 6 الی 10 درصد مازاد برق دارد که این میزان برای استفاده وسیع از خودروهای الکتریکی کافی به نظر نمی رسد اما این کشور ها در راستای اوتیماتوم دادن به خودروسازان جهت تولید خودروهای الکتریکی در پی گسترش روزافزون تولید برق مورد نیاز هستند.

 و اما نکته مهم بعدی جهت شارژ خوروهای الکتریکی نیازمند ایجاد زیر ساخت های بسیار سطح بالایی می باشیم بطوریکه توسعه ایستگاه های شارژ خودروهای الکتریکی باید به وفور در سطح معابر شهری و خارج شهری در دسترس باشد.در کشورهایی پیشرفته که امروزه در طرح قابل قبولی از خودروهای الکتریکی استفاده می کننده تقریبا از یک دهه پیش توسعه این زیر ساخت ها آغاز شده اما همچنان دارندگان این دست خودروها همچنان از مشکلات عدم دسترسی سریع با جایگاه های شارژ گله مند هستند.

چرا ما نباید ما در ایران ورود سریع و جهادی به بحث تولید خودروهای الکتریکی داشته باشیم

 در ایران برخی از  تازه کارشناس شده ها و حتی برخی از کارشناسان خبره اما جو زده  اذعان کرده اند که ایران باید ورود سریع به تولید خودروهای الکتریکی داشته باشد و این امر می تواند با همکاری چینی ها محقق شود.اما به واقع با شرایط فعلی و مشکلات عدیده ورود سریع و جهادی به تولید خودروهای الکتریکی در سطحی وسیع عملا کاری نشدنی و غیر کارشناسی است .برای روشن این موضوع دلایل زیادی وجود دارد.

همانطور که در بالا اشاره شده خودروهای الکتریکی تنها زمانی پاک هستند که برای تولید برق مورد نیاز از منابع تجدید پذیر استفاده شود. این امر درایران  متاسفانه بسیار عقب ماندگی دارد بطوریکه امروز تنها حدود 1 درصد از برق تولید شده در کشور از منابع پاک است و مابقی آن توسط نیروگاه های فسیلی و برق آبی تولید می گردد.نکته جالب این است که برخی نیروگاه های تولید برق در حاشیه شهر های بزرگ نظیر تهران و اصفهان قرار دارند و آلودگی ناشی از تولید برق این نیروگاه های مستقیما به شهر نفوذ کرده و هوای شهرها آلوده تر از گذشته می کنند. نظیر این اتفاق را در تهران بسیار دیده ایم بطوریکه دود ناشی از سوخت مازوت در نیروگاه های حاشیه غربی تهران توسط باد به سرعت به تهران می رسند.

نکته بعدی باید به آن دقت داشت تامین برق مورد نیاز برای خودروهای الکتریکی است قبل از پرداختن به این مبحث بهتر است به میزان برق تولید شده برای خودروهای الکتریکی دقت نماییم. نیسان لیفت بعنوان یکی از کم مصرف ترین خودروهای الکتریکی برای پیمایش 100 کیلومتر تقریبا 10 کیلو وات برق نیاز دارد.حال اگر میزان متوسط پیمایش سالانه خودروها را 30 هزار کیلومتر در نظر بگیریم یک نیسان لیفت سالانه 3 هزار کیلو وات برق نیاز دارد.حال اگر ما فقط 1 میلیون خودروی برقی وارد بازار کشور نماییم حدود 30 میلیون مگاوات ساعت برق مازاد بر مصارف صنعتی و خانگی نیاز خواهیم داشت.این در حالی است که امروزه ما در کشورمان حدود 12 هزار مگاوات ساعت کسری برق داریم.برای تامین این کسری برق و همچنین برق مورد نیاز خودروهای الکتریکی باید یا برق وارد کنیم که این یعنی وابستگی به خارجی ها و یا توسعه نیروگاه است که این مستلزم زمان است که مطمئنا در کوتاه مدت میسر نیست.

مورد بعدی ایجاد زیر ساخت های شارژ خودروهای برقی است.همانطور که اشاره شد در کشورهای پیشرفته از یک دهه قبل توسعه این جایگاه ها را آغاز کرده اند اما هنوز با ایده ال های خود فاصله بسیاری دارند. اما همچنان در ایران دسترسی سریع به جایگاه های بنزین وجود ندارد و از استاندارد های جهانی فاصله بسیاری داریم. امروز در تهران و شهره های بزرگ مشکل کمبود جایگاه بنزین بسیار پر رنگ است و در جاده های بین شهری چندان بهتر نیست.حال با این وضعیت ما چگونه می خواهیم جایگاه های شارژ خودروهای الکتریکی در بازه کوتاه به حد مطلوب برسانیم مشخص نیست.

شکبه ضعیف و قدیمی توزیع برق از مشکلات دیگر است . زمانی که در شب های خودروهای الکتریکی برای شارژ به شبکه برق متصل شوند عملا بار زیادی را وارد نموده که بعید می رسد زیر ساخت های موجود توانایی تحمل این میزان بار را داشته باشد.

و مهمترین امر در تولید خودروهای الکتریکی داشتن تجربه و علم کافی است. متاسفانه خودروسازی داخلی ما حدود 3 الی 4 دهه از خودروسازی جهان عقب افتادگی دارد و عملا خیلی سریع نمی تواند به این مقوله ورود داشته باشد اما تلاش ها در این راستا آغاز شده که ستودنی است.اما برخی از این تازه کارشناس شده اعتقاد دارند با کمک چینی می توانیم انتقال فناوری داشته باشیم.اما این اشخاص توجه نداشته اند که چینی همیشه فروشنده محصولات خود بوده اند و هیچگاه تمایلی به انتقال فناوری علی الخصوص فناوری های پیشرفته را ندارند.چینی در طول سالهای گذشته فناوری تولید خودروهای بنزینی را هم به ما ایرانی ها نداده اند و اکثر خودروهای چینی در ایران مونتاژی هستند حال چگونه از آنها انتظار انتقال فناوری به ایران دارند مشخص نیست.

در نهایت هم باید توجه داشت هزینه تولید خودروهای برقی بسیار بالاتر از خودروهای بنزینی بود و برخی دولت ها در جهان برای تشویق به استفاده ،از مشوق هایی نظیر یارانه خرید استفاده می کنند.اما در ایران هزینه تمام شده برای تولید یک خودروی بسیار قدیمی و بدون فناوری نظیر پژو پارس چندین برابر یک خودروی مدرن تولید شده در خودروسازی های مطرحی نظیر تویوتا است و قدرت خرید ایرانی ها برای برخورداری از همین پژو پارس بسیار کم شده است.مشخصا از دولت ما که در تامین یارانه معیشتی با مشکلات عدیده ای روبرو است توقعی به ارائه یارانه برای خرید خودروهای الکتریکی نیست.از همین رو بعید از در ایران استقبالی از خودروهای الکتریکی گردد .این امر را می توان در خودروهای هیبریدی موجود در بازار ایران بررسی کرد.با یک تحقیق ساده زود متوجه می شوید خودروهای هیبریدی در ایران طرفداری چندانی ندارد و آنهایی هم که دارند در بیشتر مواقع از حالت بنزینی استفاده می نمایند.

بابک صدرایی، یکی از فعالان کارکشته  صنعت خودرو با ما هم عقیده است. او در مصاحبه با یکی از خبرگزاری ها اذعان داشته: «در این زمینه چند مورد باید بررسی شود؛ نخست این که خودروی برقی پلتفرم و فناوری خاصی دارد و هرشرکتی نمی‌تواند وارد آن شود. خودروسازهایی که توانسته‌اند به سمت تولید آن بروند، دارای فناوری بالایی هستند. یعنی از یک‌سری مراحل فناورانه رد شده و به سطح بالای فناوری رسیده‌اند و می‌توانند خودروی برقی بسازند.»

این کارشناس صنعت خودرو تصریح می کند: «به شرکت‌های بزرگ خودروسازی نگاه کنید، هر خودروی جدیدی که وارد بازار جهانی می‌کنند، این را می‌گویند که روی پلتفرم این خودروهای جدید خودروی برقی هم قرار است بسازند. البته خودروهای برقی در اروپا و آمریکا هنوز به صورت گسترده وارد بازار نشده زیرا اما و اگرها و مشکلات زیادی مانند ظرفیت ایستگاه‌های شارژ، باتری‌ها و مشکلاتی که ایجاد می‌کند، هنوز حل نشده‌است و خودروهای برقی سهم ناچیزی از بازار خودروهای تولیدی دنیا را شامل می‌شود، ولی در مسیر توسعه قرار دارد و راهبردی است که همه باید به سمت آن حرکت کنند.»

صدرایی تصریح کرد: «این مسائل را بگذاریم کنار، باید بدانیم اولا هزینه ساخت خودروی برقی بسیار بالاتر از خودروی بنزینی است و ثانیا این‌که شما به فناوری بالایی نیاز دارید. یعنی روی این پلتفرم‌های قدیمی که ایران خودرو و سایپا دارند، بعید می‌دانم خودروی موفقی بتوان تولید کرد. خودروهای برقی باید روی پلتفرم‌های جدید و مدرن تولید شوند. ما باید زیرساخت‌ها را فراهم کنیم. در حالی که در تأمین برق عادی خودمان با این وضعیت کم‌آبی دچار مشکل هستیم. از این رو فکر می‌کنم این کار به تامل بیشتری نیاز دارد.»

در پایان باید بگوییم هر کشوری در جهان باید با توجه به موقعیت صنعتی ،محیطی و منابع خود تصمیات مهمی از این دست را اتخاذ نماید.برای مثال خودروسازان برتر جهان از کشورهای کره و تویوتا تمایل چندانی به ورود سریع به تولید خودروهای تمام الکتریکی را ندارند چرا که در کره و ژاپن بیشتر برق آنها توسط نیروگاه های فسیلی تولید شده و صلاح نمی دانند قبل از ایجاد زیر ساخت های لازم خودروهای الکتریکی را در سطح وسیع تولید نمایند .توجه داشته باشید امروز اکثر محصولات تولیدی خودروسازی هیوندای ،کیا ،تویوتا ،میتسوبیشی و غیره بنزینی بوده و خودروی الکتریکی مطرحی در سبد محصولاتشان وجود ندارد .و اگر وجود دارد بسیار اندک است .

به طور قطع ایران هم باید گام های نخستین و محکم برای قرار گرفتن در مسیر تولید خودروهای الکتریکی بردارد که برداشته است.اما با توجه به موارد بالا به هیچ وجه وضعیت فعلی ایران مناسب تولید وسیع خودروهای الکتریکی نیست و این امر مستلزم زمانی 15 الی 20 ساله است و ورود به این مقوله جهادی و سریع اصلا منطقی نیست و غیر قابل توجیه است  و امید داشتن به چینی برای انتقال زود هنگام فناوری پیشرفته صنعت خودروی برقی توهمی بیش نیست .همچنین بدلیل بالا بودن قیمت قطعات خودروهای برقی ،مونتاژ کاری خودروهای برقی چینی در ایران منجر به هدر رفتن منابع ارزی و وابستگی شدید به چین است.